Kopya Tasarım, Telif ve Etik: 3D Model Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

Edu 3D Model Dünyası’nın Değerli Üreticileri,

3D yazıcı teknolojisi bize evimizde bir “mikro fabrika” kurma gücü verdi. Ancak bu güç, beraberinde büyük bir hukuki sorumluluk getiriyor. İnternetin anonim yapısı ve dosya paylaşım sitelerinin sunduğu kolaylık, bazen bizleri “her bulduğumuz dosyayı basıp satabileceğimiz” yanılgısına düşürebiliyor. Oysa dijital bir dosyanın (STL/OBJ) indirilmeye açık olması, onun tüm kullanım haklarının size devredildiği anlamına gelmez.

Bu yazı, sadece etik bir duruş sergilemeniz için değil; ileride kuracağınız ticari yapının (Faz 3) hukuki temellerini sağlam atmak, telif davalarıyla emeğinizin çöpe gitmesini engellemek ve “tasarımcı haklarına saygı” kültürünü oturtmak için hazırlandı. Bir modelin arkasındaki saatlerce süren emeği, test baskılarını ve fikirsel süreci anlamak, sizi sadece iyi bir operatör değil, vizyoner bir üretici yapacaktır.

1. Creative Commons (CC) Lisanslarının Derin Analizi

3D model sitelerinde gördüğünüz o karmaşık kısaltmalar, aslında tasarımcı ile aranızda imzalanmış birer dijital sözleşmedir. Bu lisansları ihlal etmek, uluslararası telif hakları yasalarına göre suç teşkil eder. Gelin, bu kavramları yüzeysel geçmeden, her birinin neyi yasaklayıp neye izin verdiğini detaylıca inceleyelim:

A. Atıf (BY - Attribution)

En esnek lisans türüdür. Modelin sahibinin adını (Örn: “Tasarım: Uğur Kapancı”) ürün açıklamasında belirttiğiniz sürece modeli her türlü kullanabilirsiniz. Ticari satışa genellikle izin verir ancak isimsiz kullanım dürüstlük kuralına aykırıdır.

B. Ticari Olmayan (NC - Non-Commercial)

3D baskı girişimcileri için en büyük “Dur” tabelasıdır. Tasarımcı diyor ki: “Bu modeli eğitim, hobi veya kişisel kullanımın için bedelsiz kullanabilirsin ancak üzerinden 1 kuruş bile kazanamazsın.” * Yanlış Anlama: “Sadece filament ve elektrik parasını alıyorum” demek ticari faaliyettir ve NC lisansını ihlal eder.

C. Türetilemez (ND - No Derivatives)

Bu lisans, modelin bütünlüğünü korur. Modeli ölçeklendirebilirsiniz (büyütüp küçültebilirsiniz) ancak üzerinde yapısal bir değişiklik yapamazsınız. Örneğin; bir vazonun üzerine isim yazmak veya bir heykelin kolunu değiştirmek bu lisansı ihlal etmek demektir.

D. Aynı Lisansla Paylaş (SA - Share Alike)

Eğer bir model “Remiks” edilmeye açıksa ve SA etiketi varsa, sizin yaptığınız yeni (modifiye edilmiş) tasarım da aynı lisansla, yani ücretsiz ve açık kaynaklı olarak paylaşılmalıdır. Bu modeli modifiye edip “özel tasarımım” diyerek parayla satamazsınız.

2. Kullanım Hakları Karşılaştırma Tablosu

Aşağıdaki tablo, karşılaştığınız lisans kombinasyonlarına göre yapabileceklerinizin sınırlarını net bir şekilde çizmektedir:

3. Fikri Mülkiyet (IP) ve Karakter Hakları

Çoğu zaman lisans “Ticari Kullanıma Uygundur” (CC BY) dese bile, modelin konusu telifli olabilir.

Örnek: Bir tasarımcı, çok güzel bir “Iron Man” kaskı çizmiş ve bunu ticari kullanıma açmış olabilir. Siz bu modeli bastığınızda tasarımcıya karşı haklı olabilirsiniz ama Marvel/Disney’e karşı haksız durumdasınız. Çünkü karakterin görsel hakları (şekli, ismi, logosu) dev şirketlere aittir.

• Risk: Büyük markalar, “Trade Dress” denilen ürünün genel görünüş haklarını korumak için yapay zeka botları kullanır.
• Sonuç: Dükkanınızın telif ihtarıyla anında kapanması ve yasal takip süreci.

4. Teknik Etik: Tasarım Hırsızlığı vs. Esinlenme

Bir modeli baştan aşağı inceleyip çalışma mantığını anlamak ve kendi çiziminizi bu mantığa göre yapmak “öğrenme” ve “esinlenme"dir. Ancak;

1. Mesh Manipülasyonu: Başkasının STL dosyasını bir yazılıma atıp, üzerinden birkaç poligon silip “yeni tasarım” olarak sunmak etik bir hırsızlıktır.
2. Tersine Mühendislik: Karmaşık bir mekanizmayı birebir ölçüleriyle taklit etmek, fonksiyonel parçalarda kabul edilebilir olsa da artistik çalışmalarda emek hırsızlığıdır.

Sonuç: Neden Kendi Tasarımımız?

Bu rehberin bize öğrettiği en büyük ders şudur: Başkasının emeğine bağımlı kalmak, her zaman riskli bir zeminde yürümektir. Faz 2’nin ilerleyen bölümlerinde kendi modellerimizi sıfırdan çizmeyi öğrenmemizin temel sebebi, hem bu yasal prangalardan kurtulmak hem de dünyaya tamamen bize ait özgün değerler katmaktır.

Yolculuğun Bir Sonraki Durağı

Etik ve yasal sınırları belirledik. Şimdi bu kurallara harfiyen uyan, tasarımcıların haklarını koruyan ve bize binlerce kaliteli model sunan güvenilir limanlara yelken açıyoruz.